logo_geo
თენგიზ არჩვაძე: სასტიკი გაუცხოება დამკვიდრდა... უმეტესად უგუნებოდ ვარ - აგვისტოს ომმა სულ გამანადგურა!
- +

28 თებერვალი. 2018. 22:02



გთავაზობთ თენგიზ არჩვაძის შესახებ გამოქვეყნებულ სტატიას „კვირის პალიტრის" არქივიდან:


„მე საგზლად წისქვილის სითბო და სიყვარული მომქონდა"!


„რაც ვილაპარაკე, ესეც ზედმეტია. გულახდილობა ხანდახან უზრდელობაა, რაც იყო, იყო, გაზიარება რა საჭიროა, ჯობია, ყველაფერი ჩემთან დარჩეს", - მითხრა თენგიზ არჩვაძემ და რუხად ჩამოწოლილ დღეს შუბლშეჭმუხნილმა გახედა... ინტერვიუ დასრულდა... მანამდე კი პარკში ცოტა ხალხი იყო, უმრავლესობა სპორტულ სამოსში გამოწყობილი დარბოდა, ან ჩქარი ნაბიჯით დადიოდა - ჯანმრთელობას იკაჟებდნენ. ჩვენ კი ვსაუბრობდით... არც მიფიქრია, რომ მისი ცხოვრება, როგორც ერთი დღე, თვალწინ გადამეშალა - ბევრი რამ დარჩა ამ საუბრის მიღმა... მაგრამ მაინც, რაც ითქვა, ყველაფერმა გულზე გაიარა, ამიტომაც დიდი თავშეკავების მიუხედავად, მაინც არ გამომპარვია, რომ ღელავდა. წარსულზე ფიქრები აეშალა და გუნებაც დაუმძიმდა...


განცდა ასუფთავებს შინაგან სამყაროს, ან დადებითად მოქმედებს, ან - უარყოფითად, სულ დაღუპავს კაცს. მნიშვნელობა აქვს, როგორ ხვდება ის ცხოვრებას, როგორ არის მომზადებული, საგზლად რა ჩაუდეს, ხმიადი გამოატანეს, თუ მოხარშული დედალი, ან შემწვარი გოჭი... შემწვარ-მოხრაკული ცუდად მოქმედებს, ჯობია ხმიადი გქონდეს საგზლად - ეს ხმელი პურია. გინახავთ? მთაში აცხობენ...


პირველად რაჭაში რომ ჩამიყვანეს, 8 თუ 9 წლის ვიყავი. ბებია-ბაბუა მყავდა იქ, დედულების მხრიდან. იქ მომისწრო ომის გამოცხადებამ. ბებიას პატარა წისქვილი ჰქონდა. დავყავდი ღამით, საფქვავს რომ წაიღებდა. მეორე ბებიასაც ჰქონდა წისქვილი. წისქვილთან, როგორც სულიერ არსებებთან, ისე მივდიოდი ხოლმე. მე საგზლად წისქვილის სითბო და სიყვარული მომქონდა. რატომ წისქვილის?


ყველაფრის ახსნა რა საჭიროა. მთელი სამყარო უნდა ამოვატრიალო, ამისი ახსნა რომ დავიწყო. ჩემთვის წისქვილი პატარა სამყაროა თავისი სარეკელათი... „და სარეკელას მადლიან ენით წისქვილი ჰყვება მოსავლის ამბავს", - გახსოვთ ლადო ასათიანის ეს სიტყვები? წისქვილი ათას რამესა ჰყვება. ფქვავს... სარეკელა კაკუნებს.


ჩემი პირველი მოგონებებიც წისქვილიდან იწყება. მართალია, თბილისში ყოფნის დროიდანაც მახსოვს რაღაცები, მაგალითად, მამას რომ დავყავდი კოჯორში, წაღვერში, მაგრამ ასეთი მძაფრი მოგონებები არ დამრჩა.


მამა რევოლუციამდე ლიტერატურულ მოღვაწეობას ეწეოდა, ჭიათურაში გაზეთშიც თანამშრომლობდა, ქვრივიშვილის ფსევდონიმით იბეჭდებოდა. დედამისი ქვრივად დარჩა და მაშინ მოდაში იყო ასეთი ტიპის ფსევდონიმები - მაშაშვილი, მუშიშვილი... მერე ბოლშევიკებმა დააშინეს და მიანება ყველაფერს თავი.


მამა მკაცრი თუ იყო? არა... არც არაფერს ვაშავებდი და მკაცრი რატომ უნდა ყოფილიყო? „ამირანდარეჯანიანს", „როსტომიანს" მიკითხავდა... უმეტესობა ზეპირად ვიცოდი. დედა დიასახლისი იყო, ბაქოში, ქართველების კოლონია რომ იყო, იქ ცხოვრობდა.


მამა შუატანის კაცი იყო, ძალიან მომხიბვლელი. მე დედას უფრო ვგავდი... სამი წლისას მისწავლია წერა-კითხვა. მამასთან ძალიან ახლოს ვიყავი. ლიტერატურაზე ვსაუბრობდით. თავდავიწყებით მიყვარდა ლიტერატურა. ჯავახიშვილი და რობაქიძე რომ აკრძალული იყო, ჩვენ შინ გვქონდა 1914, 1916-17 წლებში გამოცემული წიგნები, გალაკტიონის „არტისტული ყვავილები"... მამა მარიგებდა, ამაზე კრინტი არ დაძრაო და მეც გარეთ სიტყვა არ მითქვამს...


კარგად ვხატავდი და სკოლის გაზეთებს მაფორმებინებდნენ. IX კლასში რომ ვიყავი, გადავწყვიტეთ, გამოგვეცა არალეგალური გაზეთი. მასალები დაწერილიც კი გვქონდა. ერთ-ერთი მეგობრის დედის ძმამ, კვასხვაძე იყო გვარად, გადაგვარჩინა, - ეგ არ გაბედოთ, თავს დაიღუპავთო... კიდევ კარგი, თორემ ომის შემდგომ წლებში ამას რა მოჰყვებოდა, ხომ იცით...


ვორონცოვზე დავიბადე და გავიზარდე, ჩვენ გვერდით გერმანელი ებრაელის - მიხეილ როიტენბერგის ოჯახი ცხოვრობდა. ბრწყინვალე ხალხი იყო. მათი წყალობით რუსულიც ადრე ვისწავლე.


ერთადერთი ვაჟი ჰყავდათ, ომში წაიყვანეს. აღარ დაბრუნებულა. რომ წამოვიზარდე, თავისი სითბო და ყურადღება ჩემზე გადმოიტანეს. საერთო დიდი აივანი გვქონდა და საერთო სამზარეულო. იქ გვედგა ნავთქურები და ერთად მზადდებოდა სადილი.

მაშინ თბილისში თითო-ოროლა მანქანა დადიოდა. მიხეილს შავი "ემ ადინი" ჰყავდა. მოაყენებდა ამ მანქანას, ჩაგვსვამდა ბავშვებს და გვასეირნებდა, მუშთაიდში წაგვიყვანდა, ფუნიკულორზე აგვიყვანდა... კანფეტებს გვიყიდდა. მერე სურამში გადავიდნენ საცხოვრებლად, იქ ცხოვრობდნენ პატარა სახლში, ჩავდიოდი ხოლმე მათთან. თუ გასვლითი სპექტაკლი იყო და აფიშებზე ჩემს გვარს ნახავდნენ, დიდი სიხარულით მეგებებოდნენ. ამ ურთიერთობას სიტყვები აღარც სჭირდებოდა.


ჩემი შუადღე


ბავშვობა კარგია, მაგრამ ის პერიოდი მირჩევნია, როცა ცნობიერება უკვე ჩამომიყალიბდა, წიგნის ფასი გავიგე. ჯერ ყმაწვილობაა, მერე მოდის ჭაბუკობა, ჭაბუკობა მირჩევნია ყველა დროს. მამას არ უნდოდა ჩემი მსახიობობა, მერე შეეგუა - რა უნდა ექნა... სპექტაკლებზე მოდიოდა, ერთ ბილეთს აიღებდა და დაჯდებოდა, მიყურებდა. რატომ არ ვეპატიჟებოდი? როგორ დავპატიჟებდი ჩემს სპექტაკლზე, მოდი და მიყურე-მეთქი, ვერავის ვეტყოდი. საერთოდ, არც დაბადების დღეზე, არც საღამოზე არ დამიპატიჟებია არავინ. ვინც მოვიდოდა, ყველას სიხარულით ვიღებდი, სახლის კარიც ღია მქონდა და გულისკარიც. ჩემს სოფელშიც კლიტე კი არ მაქვს, პატარა ჩხირს ვუყრი ურდულში და ისე ვტოვებ. ინსტიტუტში ცოტანი ვიყავით, კურსზე ათი კაცი. სარეჟისოროზე სულაც 5 კაცი სწავლობდა. თბილისიც პატარა იყო. ახლა გახდა უშველებელი ქალაქი.


მამა რომ 51 წლისა შესრულდა, ძალიან მეშინოდა, რამე არ დამართოდა. ამას როგორ ვიტყოდი ახლობლებში... ბაბუაჩემი მოკლეს 51 წლისა და შიში ამეკვიატა, მამასაც იგივე ხომ არ მოელის-მეთქი. მას მერე კიდევ 40 წელი იცოცხლა მამამ. ჩრდილოეთში ვიყავი და იქიდან დავბრუნდი. თან შამპანური მოვიტანე. მამა უკვე მოხუცი იყო, რად გინდოდა, რომ მოიტანე, ხომ იცი, შინ კახური ღვინო გვაქვსო. ველისციხიდან უგზავნიდნენ მეგობრების შვილები. თითო ბოთლი ღვინო მივირთვით ვახშამზე... მამამ - მე მოვისვენებო. წავიდა თავის ოთახში. ცოტა ხანში დედას ვთხოვე, არ გაცივდეს, გადააფარე რამე-მეთქი. მამამაც გვერდზე იცოდა წოლა და არ დაიფარებდა ხოლმე, მეც ასე ვიცი. შემობრუნდა დედაჩემი და დაიწყო სუფრიდან ხორცის ალაგება. მივხვდი, ცუდად იყო საქმე, აღესრულა-მეთქი? თავი დამიქნია... აი, ასე წავიდა მამა..


ხელმოკლედ ვცხოვრობდით, რანაირად გაგვქონდა თავი, არ ვიცი. ქართველიშვილის 1888 წელს გამოცემული "ვეფხისტყაოსანი" აბრეშუმის ყდითა და ზიჩის ილუსტრაციებით ერთ „ბუხანკა" პურში გაყიდა მამამ, სხვა რომ აღარაფერი გვქონდა გასაყიდი. მაშინ კარგად გამოვკითხე მამას, ვის მიჰყიდა წიგნი. ჩავიწერე, რომ არ დამვიწყებოდა. უკვე ფეხზე კარგად რომ დავდექი და შემოსავალი გამიჩნდა, მოვძებნე ის კაცი. სოლიდური თანხა მთხოვა, მანქანის ფული იყო მაშინ. გადავუხადე უსიტყვოდ... მამაჩემის ფაქსიმილეთი იყო ის წიგნი... საოცარი კალიგრაფია ჰქონდა.


მიყვარდა კარგი ტანსაცმელი, ვხატავდი და იმის მიხედვით ვაკერინებდი მკერავს. ქსოვილს მამა ყიდულობდა ჩემთვის...


25 წლისა მამა გავხდი... მაგრამ, რაც უნდა გაგიკვირდეთ, განსაკუთრებით უფროსის კი არა, უმცროსი ქალიშვილის - ნათიას დაბადება მახსოვს. კამოზე, დათიკო ბიბილეიშვილთან მივიყვანეთ ჩემი მეუღლე. გარეთ მე და მისი ძმა - 14 წლის ყმაწვილი ველოდებით. დიდი დერეფანი იყო, იქით შესვლა არ შეიძლებოდა. მოდის დერეფანში დათიკო და მეძახის: - მომილოცავს, თენგიზ-ბატონო, გოგოა, გოგოო! ისე მილოცავ, დავით-ბატონო, თითქოს პირველი გიორგი სააკაძე მყავდეს-მეთქი. ჩემი ცოლისძმა მოვიდა, რა ხდებაო... გოგოა-მეთქი და თურმე ისე მომიქნევია ხელი, ყბა ამოუვარდა... მეგონა, ხელი მოვუთათუნე და თურმე რა მიქნია, ნათიას დაბადების სიხარულმა შეგრძნება დამიკარგა.


დავადგებოდი გზას და სამ საათში გადავდიოდი კოჯორში, 12 კილომეტრს გავივლიდი, მუხლს არ ჩავიხრიდი. დავჯდებოდი, მზის ამოსვლას ვუყურებდი. თუ დრო მქონდა, მივიდოდი რაჭველ ხაბაზებთან და ძველ ამბებს ვაყოლებდი. პური იმათ ჰქონდათ, ღვინო მე ამქონდა. იმათაც უხაროდათ, მეც.


ერთხელ ჩემს მეგობრებთან ერთად კოჯორში ვქეიფობდი. თამადა ვიყავი. ზამთარი იყო. გამაბრაზეს, არ დაწყნარდნენ. გაჩერდით, თორემ წავალმეთქი... სად წახვალო, - არ გაჩერდნენ. გამოვედი ღამით და წამოვედი. გამოვიარე უძო. კიდევ კარგი, მთვარიანი ღამე იყო... დავადექი გზას და ჩამოვედი ბაგების სასაფლაოზე. ჩემი მეგობრის სპარტაკ ჯეჯელავას ვაჟი იყო დასაფლავებული ბაგებში. გავედი მის საფლავზე, დავკრიფე ყვავილები, აქა-იქ თოვლში რომ ამოეყოთ თავი და დავაწყვე საფლავზე. მერე ფეხით წამოვედი ვარაზისხევში, ჩავედი სპარტაკის სახლამდე. ხომ მშვიდობააო,


- გაგიჟდა სპარტაკი. ვუამბე, კოჯრიდან მოვდივარ-მეთქი. გიჟი ხარო... საქციელი კი არის გიჟური, მაგრამ ასე იყო-მეთქი.


ბევრს ვუყვარდი? რა მოგახსენოთ, არაფერი ვიცი... წერილები კი მომდიოდა, მაგრამ არ ვხსნიდი, მეუღლე კითხულობდა, მე არ ვიცი, რა ეწერა იმ წერილებში...


ჩემი საღამო


იყო დრო, მარჯანიშვილის ქუჩაზეც კი არ დავდიოდი, არ შემეძლო. ახლა ასე აღარაა... თეატრის დღეზეც კი ვიყავი. პატივი მოგვაგეს რამდენიმე პიროვნებას და მარჯანიშვილის სახელობის პრემია მოგვცეს. ჯიუტი ვიყავი, ახლაც ჯიუტი ვარ. შინაგან მრწამსს არ ვღალატობდი და არც არაფერს ვთმობდი. ახლაც „რა გინდ რომ ავი მომკერძონ, ბილწთ არ შავეკვრი ზავითა"... თუ თავისუფალი არ ვარ, რასაც ვაკეთებ იმ საქმეში, დაუმორჩილებელი ვხდები, განზე გადგომა ვიცი.


ისეთ უბანში ვცხოვრობდი, ნათესავებივით ვიყავით ყველანი. დიდი გაჭირვება იყო, მაგრამ ადამიანური სითბო მეტი გვქონდა. არ ვიცი, ახლა მე განვკერძოვდი და მარტო დავიტოვე ჩემი თავი, თუ აღარ მესმის ამ ქვეყნისა... ერთ ოჯახს რომ სტუმარი ეყოლებოდა, მთელი ეზოს სტუმარი ხდებოდა ის. ახლა სურვილიც აღარ არის, გავიგო, ვინ ცხოვრობს ჩემს სადარბაზოში... რისი ბრალია ეს? მე კი ვხვდები, რისი ბრალიცაა. სასტიკი გაუცხოება დამკვიდრდა, ამას ხელი შეუწყო ჩაკეტილმა სადარბაზოებმა, რკინის კარებმა, საჭვრიტინოებმა.


უმეტესად უგუნებოდ ვარ. აგვისტოს ომმა სულ გამანადგურა. სოფლად ვიყავი, რომ გავიგე, რაღაც ამბავიაო, იმ დღეს გამოვისტუმრე შვილები. რომ მითხრეს, იგოეთიდან აქეთ მოდიან რუსის ტანკებიო, მანქანით წამოვედი. ღამით არ დავდივარ ხოლმე, განათება არ უვარგა მანქანას... ცხადია, აღარ დაგიდევდით არაფერს. წამოვედი. ჩაშავებული იყო ყველაფერი, ჩვენი ტანკების კოლონა მოდიოდა უკან. დაველაპარაკე... ხმა არ გამცა არც ერთმა, ახრჩობდათ ბოღმა. უხმოდ მოდიოდნენ...


ეს იყო ჩემი ცხოვრების ყველაზე დიდი მწუხარება, შავი დღე, ხერხემლის გადალეწვის ტოლფასი...


გზავნილები


ყმაწვილობა, ჭაბუკობა - ახლა აღარ ხმარობთ ამ სიტყვებს, თინეიჯერობას ეძახით. რატომ? ან რეგიონს რატომ ამბობთ? რა არის რეგიონი... თქვით რა: საჩხერე, იმერეთი... ან „მხარე", ან „კუთხე" იხმარეთ... რომ მესმის რეგიონი, სულ აღარ მინდა არსაით გახედვა. კიდევ სხვა სიტყვებიც მიშლის ნერვებს, რომლებიც დააკანონეს. რატომ აკანონებთ ამ უცხო სიტყვებს? ქართული ენა ღარიბია და არ ჰყოფნის სიტყვები, გამოხატოს სათქმელი? ნიკო მარი ხომ გახსოვთ, რომ ამბობდა, ქართულ ენაზე მდიდარი ენა მსოფლიოში არ ვიციო...


ლელა ჯიყაშვილი

2009 წელი


 

 

 

წყარო : wyaro
big_banner
არქივი