3700 წლის წინანდელი ბაბილონური თიხის ფირფიტა მსოფლიოს უძველეს და უზუსტეს ტრიგონომეტრიულ ცხრილად გამოცხადდა, რის შედეგადაც აშკარა ხდება, რომ ბაბილონელებმა ტრიგონომეტრიის გამოგონება ძველ ბერძნებს 1000 წლით დაასწრეს. 

ფრიფიტა სახელად Plimpton 322 ადრეულ 1900-იან წლებში აღმოაჩინეს ამჟამინდელი ერაყის სამხრეთ ნაწილში და მას შემდეგ, მისი დანიშნულების გარკვევას მკვლევრები გამუდმებით ცდილობდნენ.

ავსტრალიის ახალი სამხრეთ უელსის მკვლევართა ჯგუფის წყალობით, საიდუმლო ბოლოსდაბოლოს ამოიხსნა. გაირკვა, რომ ტრიგონომეტრიული სიდიდეების დაანგარიშების ბაბილონურ მეთოდს დღესაც კი შეუძლია რაღაც ახალი ასწავლოს მათემატიკოსებს.

„როგორც ჩვენმა კვლევამ გამოავლინა, Plimpton 322 აღწერს მართკუთხა სამკუთხედის ფორმებს ახალი სახის ტრიგონომეტრიის გამოყენებით, რომელიც ეფუძნება პროპორციებს და არა კუთხეებსა და წრეებს", - ამბობს ერთ-ერთი მკვლევარი დანიელ მენსფილდი.

„ეს გახლავთ მომაჯადოებელი მათემატიკური ნაშრომი, რომელიც წარმოაჩენს უდავო გენიას".

ექსპერტებმა  Plimpton 322-ზე ადრევე ამოიკითხეს პითაგორას რიცხვების სია - რიცხვების სერია, რომელიც მართკუთხა სამკუთხედის გვერდების გამოსათვლელად, ტრიგონომეტრიულ მოდელებს არგებს. კამათი ძირითადად იმაზე მიმდინარეობდა, თუ რისთვის იყო სინამდვილეში ეს რიცხვები.

მაგალითად, ხომ შეიძლება, ისინი უბრალოდ სასწავლო სავარჯიშოებია? ან იქნებ რაღაც უფრო სიღრმისეულია?

ბაბილონელი მათემატიკოსები 6-ათეულიან თვლის სისტემას იყენებდნენ, რომლის ფუძეც იყო 60. დღეს კი ჩვენ ათობით თვლით სისტემას ვიყენებთ, რომლის ფუძეც არის 10.

ბაბილონური მათემატიკური მოდელების გამოყენებით, მკვლევრებმა შესძლეს ეჩვენებინათ, რომ ფირფიტას თავდაპირველად 6 სვეტი და 38 მწკრივი უნდა ჰქონოდა. ასევე აჩვენეს თუ როგორ უნდა გამოეყენებინათ იმ დროის მათემატიკოსებს ბაბილონური სისტემა ფირფიტაზე რიცხვების ჩამოსაყალიბებლად. 

მკვლევართა ვარაუდით, ამ ფირფიტას უძველესი აღმწერნი შესაძლოა კარგად იყენებდნენ სასახლეების, ტაძრებისა თუ არხების აშენებისათვის საჭირო გამოთვლებში.

მაგრამ თუკი ახალი კვლევა მართებულია, გამოდის, რომ ძველი ბერძენი ასტრონომი ჰიპარქე (ძვ. წ. 120-იანი წლები) სულაც არაა ტრიგონომეტრიის მამა, როგორც ეს აქამდე მიიჩნეოდა. მეცნიერებმა ფირფიტა ძვ. წ. 1822-1762 წლებით დაათარიღეს. 

გარდა ამისა, ბაბილონელების მიერ მათემატიკასა და გეომეტრიაში გამოყენებული ხერხები უზუსტესი და უძველესი ტრიგონომეტრიული ცხრილია.

მიზეზი კი ისაა, რომ 6-ათეულიანი თვლის სისტემას უფრო მეტად ზუსტი წილადები აქვს, ვიდრე ათობით სისტემას, რაც ნაკლებ დამრგვალებებს ნიშნავს. გასათვალისწინებელია, რომ 10 შეიძლება მხოლოდ ორ ისეთ რიცხვზე გაიყოს, რომ ზედმეტი არაფერი დარჩეს - 2-სა და 5-ზე; 6-ათეულიან თვლის სისტემას კი ეს რიცხვები გაცილებით მეტი აქვს. 

ზუსტი წილადები ნიშნავს ნაკლებ მიახლოებით მნიშვნელობებს და უფრო ზუსტ მათემატიკას. მკვლევართა აზრით, აქედან ჩვენ დღესაც შეგვიძლია ძალიან ბევრი ვისწავლოთ.

„ეს ნიშნავს, რომ მას ახლაც ძალიან დიდი რელევანტურობა აქვს, თანამედროვე მსოფლიოში. ბაბილონელ მათემატიკოსები შესაძლოა მოდას თითქმის 3000 წლის განმავლობაში ჩამორჩებოდნენ, მაგრამ მას დღეს შესაძლო პრაქტიკული გამოყენება აქვს გეოდეზიურ კვლევებში, კომპიუტერულ გრაფიკასა და განათლებაში", - ამბობს მენსფილდი. 

„ეს ის უიშვიათესი შემთხვევაა, როდესაც უძველესი მსოფლიო დღეს გვასწავლის რაღაც ახალს".  

წყარო :